In 2004 ging de Nederlandse Studie naar Depressie en Angst (nesda) van start. Het belangrijkste doel van nesda was (en is nog steeds) om de factoren in kaart te brengen die van invloed zijn op het ontstaan en het beloop van depressies en angststoornissen. In twee jaar werden 2981 deelnemers met een depressie en/of angststoornis (of als controlegroep) geworven van wie een groot deel inmiddels 9 jaar is gevolgd. Het onderzoek heeft tot nu toe zo’n 350 publicaties en 41 dissertaties opgeleverd. Alleen al deze laatste twee getallen maken duidelijk dat het zelfs voor de meeste betrokkenen bij nesda onmogelijk is een volledig overzicht te hebben van wat deze studie tot nu toe heeft opgeleverd.

Het idee voor nesda is deels geïnspireerd op een vergelijkbaar onderzoek in de Verenigde Staten: de Collaborative Depression Study (cds), gestart in 1977 met 955 deelnemers met een depressie, bipolaire stoornis of schizoaffectieve stoornis. Hoewel het oorspronkelijke doel was de deelnemers 2 jaar te volgen, werd het onderzoek uiteindelijk pas in 2008 na een follow-up van 31 jaar (!) afgesloten. De belangrijkste reden om zo lang door te gaan was dat het beloop van deze stoornissen veel chronischer bleek dan oorspronkelijk was gedacht én dat juist informatie hierover van groot belang werd geacht.

Over de cds verschenen zo’n 300 publicaties, waarvan er vele heel bekend zijn geworden en een grote impact hadden. Toch was het ook moeilijk van de cds een volledig overzicht te hebben: wat heeft de cds opgeleverd en wat zijn de (klinische) implicaties van deze studie? Op deze vragen wordt in dit boek in 16 makkelijk leesbare hoofdstukken een antwoord gegeven. Ik haal er enkele opvallende zaken uit.

De onderzoekgroep van de cds heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van de methodologie voor dergelijke cohortstudies met langetermijnfollow-up, onder meer via ontwikkeling van belangrijke en deels ook nu nog gebruikte instrumenten, zoals de diagnostische vragenlijst Schedule for Affective Disorders (sads) en het classificatiesysteem Research Diagnostic Criteria (rdc; een van de voorlopers van de dsm-iii).

Naast de langdurige Zürich Cohort Studie van Jules Angst, was de cds de eerste studie die duidelijk maakte hoe chronisch en recidiverend de stemmingsstoornissen verlopen, dat diagnoses niet stabiel zijn, maar juist kunnen wisselen (bijvoorbeeld dat een unipolaire depressie kan overgaan in een bipolaire stoornis) en - als klinische implicatie - hoe belangrijk het is daarover patiënten en hun verwanten te informeren en daarop de zorg in te richten.

De cds was ook een van de eerste studies die duidelijk maakten hoe groot de psychiatrische comorbiditeit van stemmingsstoornissen is (angststoornissen, stoornissen in alcohol- en middelengebruik, persoonlijkheidsstoornissen, suïcidaliteit) en wat daarvan de consequenties zijn (onder meer een veel slechter beloop bij comorbiditeit).

De cds was ook een van de eerste studies waarin men het effect van antidepressiva onderzocht in een naturalistische onderzoeksopzet, waarbij bleek dat ze vooral effectief zijn in afdoende hoge doseringen, dat ze recidieven kunnen voorkomen en dat ze wanneer ze langdurig worden toegepast suïcides kunnen voorkomen. En desondanks bleek ook zelfs in dit cohort dat zoveel jaren werd gevolgd, sprake te zijn van onderbehandeling.

Ik heb het boek met belangstelling gelezen. Het bevatte voor mij niet echt nieuwe informatie over depressies en bipolaire stoornissen (de belangrijkste bevindingen hebben hun weg in de literatuur al lang geleden gevonden), maar ik vond het interessant om zo een completer overzicht te krijgen van de cds én van de impact van deze studie. Ik denk dat het boek ook een goed voorbeeld is voor de nesda-onderzoeksgroep en andere onderzoeksgroepen van grote studies zoals Genetic Risk and Outcome in Psychosis(group)-studie en TRacking Adolescents’ Individual Lives Survey (trails): ook deze grote projecten verdienen het dat op enig moment zo’n overzicht wordt gegeven: een uitdaging voor alle betrokken (hoofd)onderzoekers!

W. Nolen