Dit boek gaat over de evolutionaire betekenis van psychiatrische stoornissen. Waarom dragen we al eeuwenlang genen met ons mee die ons psychisch kwetsbaar maken, vraagt Nesse zich af. Waarom hebben we angst, depressie en ander psychisch lijden niet geëlimineerd gedurende de evolutie?

Omdat we al die ogenschijnlijk vervelende menselijke eigenschappen nodig hebben om te overleven met elkaar. Zoals pijn nodig is om onze hand terug te trekken als we een hete pan aanraken, zo hebben psychiatrische symptomen ook een functie. Als we symptomen gaan zien als ziekte maken we een cruciale vsad-denkfout volgens Nesse (viewing symptoms as diseases). Het is zinloos te zoeken naar oorzaken van symptomen als we niet eerst begrijpen waar ze nuttig voor kunnen zijn.

Nesse is psychiater en een van de grondleggers van de evolutionaire geneeskunde. Ook is hij oprichter/directeur van het Center for Evolution and Medicine aan de Arizona State University.

Hij realiseert zich dat een mechanische benadering van psychiatrische ziektebeelden veel te beperkt is. De psychiatrie heeft een nieuw denkkader nodig. Een evolutionair perspectief waarmee we psychiatrische symptomen begrijpen als functionele adaptieve mechanismen. Hij noemt een aantal algemene redenen waarom kwetsbaarheid ondanks evolutionaire vooruitgang blijft bestaan en beschrijft daarna prachtig wat de functie is van onder andere angst, somberheid, rumineren, pessimisme, paranoia en opgewektheid. Ook legt hij uit waarom regulatiesystemen voor al deze eigenschappen afhankelijk zijn van feedbackloops die samenhangen met onze sociale netwerken en waarom ze gevoelig moeten zijn voor verandering.

Het boek zit vol eye-openers zoals het pleidooi voor variatie en de uitleg waarom emoties niet veroorzaakt worden door gebeurtenissen, maar door de betekenis die mensen aan gebeurtenissen geven. Die betekenis is per definitie persoonlijk en dus moet je luisteren naar individuele verhalen van mensen om erachter te komen waarom ze ontregelen.

Tot slot legt Nesse uit hoe de menselijke evolutie kan leiden tot een fitness cliff. Hiermee bedoelt hij dat positieve genetische selectie gericht op een sterk sociaal-cultureel georiënteerde mentale ontwikkeling kan leiden tot een brein dat plotseling kan decompenseren, zoals een doorgefokt supersnel renpaard gemakkelijker zijn been kan breken.

Het boek is geheel in lijn met een artikel dat ik samen met Witte Hoogendijk, Frits Boer en Jos de Mul schreef over de evolutionaire betekenis van psychose in dit tijdschrift (Scheepers e.a. 2020). Nesse richt zich in zijn boek vooral op de betekenis van angst en depressie, maar raakt vrijwel alle psychiatrische symptomen aan.

Een zeer lezenswaardig boek dat ik iedereen kan aanraden en dat een verfrissende en noodzakelijke nieuwe kijk geeft op ons vakgebied.

• Scheepers FE, de Mul J, Boer F, Hoogendijk WJ. Psychose als evolutionair adaptief mechanisme bij omgevingsverandering; pleidooi voor een functioneel verklaringsmodel. Tijdschr Psychiatr 2020; 62: 472-80.

  
  Uitgeverij Nieuwezijds,

  Amsterdam, 2020

  367 pagina’s,

  isbn 978-90-571-2478-5,

  € 29,95