De schrijver van dit boek, Vamik Volkan, is een psychiater/psycho­analyticus van Turks-Cypriotische komaf, diplomaat en emeritus hoogleraar. Hij leidde in de jaren tachtig vredesonderhandelingen tussen Palestijnen en Israëli’s. Hij werd vaak genomineerd voor de Nobelprijs voor de Vrede, maar heeft deze nooit gekregen. Volkan is een bijzondere psychiater, die zich veel onder wereldleiders begeeft en zijn psychoanalytisch gedachtegoed bij voorkeur toepast op grote etnische en sociale groepen en onder meer het concept ‘psychoanalytische diplomatie’ ontwikkeld heeft. Hij past het psychoanalytisch denken niet toe op conflicten binnen een individu, maar op conflicten tussen landen.

In dit boek gaat hij in diverse hoofdstukken uitvoerig in op rouwprocessen bij vluchtelingen, vooral bij adolescenten en kinderen, en bespreekt hij zijn theorie van ‘linking objects’ (transitionele objecten die onderdeel vormen van complexe pathologische rouw bij migranten/vluchtelingen).

Na deze hoofdstukken gericht op rouw bij migranten en vooral vluchtelingen gaat het tweede deel van het boek in op de reactie van West-Europeanen op de recente enorme toestroom van vluchtelingen. Hij bespreekt het ontwikkelingsproces van collectieve vooroordelen tegen de culturele Ander en stelt dat de fysieke grenzen van West-Europa psychologische grenzen zijn geworden die de westerse groepsidentiteit dienen te beschermen.

Ik moet toegeven dat, zoals voor veel psychoanalytisch werk, ook hier geldt: het wemelt van ervaringskennis en intellectualisme, maar weinig tot niets van wat Volkan beweert, is empirisch goed onderzocht of onderbouwd. Zijn betoog biedt wel diepere gedachten over wat momenteel in Europa gebeurt rondom vluchtelingen: niet alleen een beter begrip van de vluchteling, maar ook een verklarende psychologie van de angst van de West-Europeaan voor nieuwkomers.

Immigrants and refugees is Volkans 53ste boek en degene die zijn werk en ideeën kent, hoeft dit boek niet te kopen; het bevat weinig nieuw materiaal. Maar mensen die zijn werk niet kennen, vinden in dit kleine boekje een schat aan waardevolle ideeën. Het is een uitstekende inleiding in zijn denken. Ook voor eenieder die de vluchtelingenproblematiek ter harte gaat, is dit een prachtig en zinnig boek doordat het deze problematiek van veel diepgang voorziet.

M. Braakman, psychiater, Wolfheze