Ethiek is een onderbelicht onderdeel van de geneeskunde. Vaak realiseert de practicus zich niet dat hij of zij dagelijks te maken krijgt met ethische dilemma’s en daarmee worstelt. Zeker in de psychiatrie, waarin het onvrijwillige karakter van behandelingen dagelijks aan de orde is. Daarnaast zijn psychiaters niet alleen behandelaar van individuele patiënten, maar worden zij ook belast met beoordelingen die voortkomen uit de rol die de maatschappij aan het vakgebied toedicht: individuen beschermen tegen zichzelf en de maatschappij voor gevaren voort­komend uit psychiatrische toestandsbeelden.

Na een inleidende reeks hoofdstukken over ethiek toegespitst op de psychiatrie, gaat het vervolgens over de waardigheid en de autonomie van de psychiatrische patiënt. Hier staan fundamentele vragen rondom de vrijheid en autonomie van de patiënt centraal. Voor wie is de interventie eigenlijk bedoeld? Dit raakt aan filosofische dilemma’s die ruimschoots en, interessant genoeg, vanuit verschillende culturele invalshoeken wereldwijd bekeken worden. Religieuze aspecten en levensfaseaspecten completeren het eerste deel.

Het tweede deel van het boek is meer thematisch ingericht: de sociale context, de normen en waarden in diagnostiek en behandeling en een sectie die raakt aan de rechtsfilosofie.

Een encyclopedisch werk, vooral vanuit uit de vs en het Verenigd Koninkrijk geschreven, maar met een keur aan zeer boeiende bijdragen uit landen wereldwijd en afkomstig van een breed spectrum van disciplines, inclusief ervaringsdeskundigen en slachtoffers van de psychiatrie.

In het boek komen twee actuele thema’s steeds weer naar voren: de openheid waarmee zorgprofessionals reflecteren op hun beroepsmatige dilemma’s, foute inschattingen en praktijken. Daarnaast de toegevoegde waarde van vakken als filosofie, taal- en letterkunde, die een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan het beter begrijpen van de condition humaine en de daarmee fundamentele vragen van autonomie van de mens en diens verantwoordelijkheid.

De aanduiding ‘handboek’ is wat eufemistisch. Het zijn twee dikke pillen die je niet zomaar ter hand neemt. Ze kunnen, denk ik, heel nuttig zijn, vooral voor intervisiegroepen. De opgeroepen vragen zullen voor intervisiegroepen heel herkenbaar zijn, dit handboek biedt de mogelijkheid om zich aan te laten spreken door een stem van buiten, die de gezamenlijke reflectie allicht zal helpen verdiepen.

R. van der Gaag, psychiater, Arnhem