Opvoeding over de grens gaat over de grenzen van opvoeden, effecten van traumatische ervaringen, veerkracht van kinderen en effecten van pedagogische interventies hierop. De auteur, die in 2004 de nwo-Spinozapremie ontving, doet in dit boek verslag van het onderzoek dat de afgelopen jaren is uitgevoerd binnen het Leiden Attachment Research Programme. Het is een gedegen overzicht van de recentste ontwikkelingen op het gebied van gehechtheid en veerkracht van kinderen in grensoverschrijdende situaties. Het boek bestaat uit vijf delen. Het eerste deel gaat over de genetische grenzen die de reikwijdte en de invloed van opvoeding markeren. Het tweede deel beschrijft culturele variaties op het thema opvoeding in het westerse kerngezin. In het derde deel gaat de auteur in op de kwetsbaarheid en de veerkracht van kinderen die binnen traumatiserende omgevingen proberen te overleven, zoals oorlog en geweld binnen het gezin. Het vierde deel beschrijft de effecten van gefragmenteerde zorg in weeshuizen en jeugdzorginstellingen, waarbij wisselende opvoeders geen persoonlijke band met de individuele kinderen kunnen aangaan. Tot slot gaat het vijfde deel over de effecten van pedagogische interventies, zoals videofeedback om positief ouderschap te bevorderen (vipp) en adoptie. vipp is gericht op het ondersteunen van ouders met kinderen met gedragsproblemen, waarbij het doel is de sensitiviteit van ouders te verhogen en positieve interacties te bevorderen. Het is een interessante en effectieve interventie. Een punt van kritiek. In hoofdstuk 6 wordt ingegaan op de studies die in Nederland zijn gedaan naar het vóórkomen van kindermishandeling. Het betreft twee grote studies in Leiden en Amsterdam, waarbij verschillende prevalentiecijfers zijn gevonden. De auteur gaat te gedetailleerd in op de methodologische verschillen tussen de studies; deze discussie hoort meer thuis in vaktijdschriften dan in een boek geschreven voor praktijkprofessionals. Al met al een goed geschreven en leerzaam boek met de recentste informatie over de effecten van traumatische ervaringen, opvoeding en veerkracht van kinderen, waarbij kinderen verrassend flexibel en weerbaar zijn. Daarnaast zijn er ook pedagogische interventies die leiden tot optimisme over de mogelijkheid traumatische ervaringen te verwerken en een eventuele scheefgroei in de ontwikkeling bij te sturen. Kortom, een aanrader voor eenieder die werkt met kinderen en meer wil weten over de effecten van opvoeding en ingrijpende levensomstandigheden.

R.J.L. Lindauer