achtergrond In het laatste decennium van de vorige eeuw is veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de etiologie en pathogenese van gedragsstoornissen en naar de effecten van behandelingen die gericht zijn op deze stoornissen. Meer dan voorheen is dit onderzoek vanuit kinder- en jeugdpsychiatrische invalshoek uitgevoerd.
doel Doel van dit artikel is een state of the art-overzicht te geven van de literatuur dienaangaande, gelardeerd met ervaringen uit de klinische praktijk. Het artikel vormt met een in september 1999 in dit tijdschrift verschenen artikel over gedragsstoornissen bij kinderen een tweeluik .
methode Refereren van de recente relevante nationale en internationale literatuur. Waar het eerste artikel stilstaat bij risicofactoren en pathogenese, ligt in dit artikel de nadruk op de comorbiditeit met andere stoornissen, op de diagnostiek in forensisch kader en op de voor deze leeftijdsgroep specifieke behandeling.
resultaten De kliniek van de gedragsstoornissen van adolescenten wordt in belangrijke mate bepaald door de aard en mate van de comorbiditeit waarmee de stoornissen gepaard gaan: depressie, adhd, verslaving, enzovoort. Gedragsstoornissen en ernstige criminaliteit volgen bepaalde, voorspelbare ontwikkelingsgangen. Voor de diagnostiek is inwinning van informatie van meer dan één bron aangewezen. Indicatiestelling en zorgtoewijzing dienen altijd multidisciplinair en interinstitutioneel te geschieden.
conclusies Gedragsstoornissen, zeker wanneer zij gepaard gaan met comorbiditeit, zijn ernstige stoornissen met een slechte prognose wanneer diagnostiek en behandeling te laat plaatsvinden. In 80% van de gevallen resulteren zij bij volwassenen in allerlei psychiatrische stoornissen, waaronder antisociale persoonlijkheidsstoornissen.