In dit artikel geven we een slotbeschouwing over het follow-up project Psychotherapeutische Gemeenschappen, waarover in dit tijdschrift in de periode 1984 tot 1987 negen artikelen zijn gepubliceerd. Besproken wordt in hoeverre met dit langlopende onderzoek inderdaad een bijdrage is geleverd aan de beantwoording van de kernvraag hoe het patiënten vergaat na ontslag uit de psychotherapeutische gemeenschap en welke criteria geschikt zijn om op die vraag antwoord te geven. In dit project is veel belang gehecht aan het welbevinden op langere termijn van de onderzochten, aan de vraag of men na ontslag uit de kliniek al of niet werd heropgenomen en of men op den duur zonder professionele hulp toe kon. Met betrekking tot de resultaten van de behandelvormen wordt vastgesteld dat er voldoende aanwijzingen uit het onderzoek naar voren zijn gekomen die de werkwijze van de psychotherapeutische gemeenschappen rechtvaardigen. Het blijkt echter dat er nog veel onderzoeksvragen zijn overgebleven, respectievelijk zijn bijgekomen die om nadere opheldering vragen. De actualiteitswaarde van een dergelijk langlopend onderzoek wordt besproken aan de hand van een onderzoek naar verschillen tussen de klinieken medio jaren zeventig in vergelijking met de stand van zaken nu. De utiliteit van het project komt aan de orde aan de hand van een beschouwing over de vele methodologische en praktische obstakels die tijdens de uitvoering ervan overwonnen moesten worden. De conclusie is echter dat het al met al de moeite waard is geweest en dat het zin heeft om de randvoorwaarden te creëren om _ met een aangepaste opzet _ een dergelijke vorm van continue kwaliteitstoetsing te continueren.