Zoals het denken van Freud een visie heeft geboden op beschaving en sociale bewegingen, zo kan de psychoanalyse als kader dienen om politieke strijd onder individuen en gemeenschappen te interpreteren. Dat laatste is in de loop van de geschiedenis in vele geopolitieke contexten ook gebeurd. Merkwaardig genoeg heeft dit, ondanks het éénduidige uitgangspunt (de psychoanaly­tische visie), herhaaldelijk geleid tot volkomen tegengestelde stellingnames binnen één en hetzelfde politieke conflict.

Over die paradox gaat dit boek en het richt de aandacht daarbij op voorbije autoritaire heerschappijen, zoals die van het Italiaanse fascisme, het Spanje onder Franco en de Argentijnse en Braziliaanse militaire regimes. Hoe kan het dat één theoretische school de restrictieve politiek en culturele vrijheidsbeperking binnen die situaties rechtvaardigde, maar evengoed het verzet ertegen onderbouwde?

Dit boek is waarschijnlijk slechts interessant voor een beperkt aantal lezers, maar voor hén is het dan wel meteen mateloos boeiend. Het legt een verbinding tussen politieke en niet-politieke denkscholen en geloofssystemen, en biedt ruime en diepe vergezichten over de geschiedenis van de psychoanalyse in relatie tot maatschappelijke beweging. De diverse hoofdstukken zijn door lokale auteurs geschreven met grote kennis over zowel de geschiedenis en cultuur van de betreffende context als de psychoanalytische literatuur. Dat maakt het boek wel tot taaie kost; hoe minder vertrouwd men is met de vele historische feiten of theoretische visies die worden aangehaald, des te weerbarstiger voelt de materie. Overigens zijn er een zeer zorgvuldig samengestelde literatuurlijst en index, die de gaandeweg verdwalende lezer op het spoor kunnen zetten van vereiste kennis voordat deze verder leest.

Niets voor de meeste psychiaters, dit doorwrochte werk. Een kruidige delicatesse echter voor collega’s die zich graag bewegen tussen psychologische, sociale en historische denkkaders en met interesse voor de psychoanalytische theorievor­ming.

P. Scholte