De Ierse psychiater-psychofarmacoloog en hoogleraar aan de universiteit van Cardiff David Healy schreef met Pharmageddon opnieuw een verontrustend boek. Healy is bekend van zijn stelling dat selectieve serotonineheropnameremmers ( ssri ’s) kunnen leiden tot suïcidale gedachten en gedrag. Een stelling die hij onderbouwde met onderzoek.

Ook in Pharmageddon komt dit aan de orde. Healy wijst met beschuldigende vinger dat de farmaceutische industrie geen inzage geeft in de ruwe data die zij verwerft, waardoor ongewenste bijwerkingen onzichtbaar voor ons blijven. Hij ontkent niet dat ssri ’s werkzaam zijn voor sommigen, maar meent dat door de opzet van de gerandomiseerde gecontroleerde trials het niet duidelijk wordt voor wie ze werken en voor wie niet. En daar heeft hij zeker gelijk in.

Maar hier blijft het niet bij. In wezen betoogt Healy dat we de geneeskunde op zijn kop gezet hebben. Vroeger werden echte ziekten behandeld, terwijl tegenwoordig dokters zich vooral bezighouden met het behandelen van risicofactoren, die misschien wel tot ziekte kunnen leiden. Dat doen zij niet met leefstijladviezen, maar met medicijnen die door de farmaceutische industrie op vernuftige wijze gepromoot zijn. Daarvoor haalt hij talrijke voorbeelden aan, zoals het risico op cardiovasculair lijden bij een iets verhoogde cholesterolspiegel. Het is duidelijk dat de familiaire hypercholesterolemie een ziekte is, maar de vraag is of zonder ziekteverschijnselen een groot deel van de bevolking met een iets verhoogde laboratoriumwaarde ook een statine moet slikken. Het levert de industrie miljarden op, maar de feitelijke winst in levens is onduidelijk en nog minder duidelijk zijn de mogelijke bijwerkingen van de statinen, die volgens hem levens kosten.

Healy maakt ook duidelijk dat ook de richtlijnen voor ziekten en vooral van premorbide risico’s verworden zijn tot een keurslijf waaraan bijna niet meer te ontkomen is. Een klinisch oordeel en rekening houden met contextuele variabelen lijken geen rol meer te mogen spelen en de arts die dat wel doet, loopt het risico van nalatigheid beticht te worden. Het hanteren van richtlijnen en het behandelen van laboratoriumwaarden in plaats van patiënten staan niet los van elkaar, aldus Healy.

Pharmageddon kan gelezen worden als een thriller à la De medicijnmakers van West en Waterman (1998) of als een gedegen onderzoeksdocument over de handel en wandel van de farmaceutische industrie, hoewel het dan op den duur wel een beetje saai wordt. Zelf las ik het vooral als eyeopener die laat zien hoe wij dokters naar onze patiënten kijken. We bedoelen het natuurlijk allemaal goed, maar ook mij bekruipt regelmatig het gevoel dat we de ‘care’ uit het oog verloren zijn.

H. Hovens