achtergrond Te ‘gestoord’ om behandeld te worden in de verslavingszorg, te verslaafd om welkom te zijn in de psychiatrie. Sinds lange tijd worden verslaafde psychiatrische patiënten als hete aardappels heen en weer geworpen tussen deze twee sectoren.
Al aan het begin van de moderne psychiatrie, medio 19e eeuw, werden er alcoholisten opgenomen in psychiatrische ziekenhuizen. Populair zijn ze er nooit geweest. Eenmaal ontnuchterd leken ze al snel volkomen normaal, ook in hun wens het gesticht zo snel mogelijk te verlaten. Verslaafden behoorden tot de ‘opstokende, samenspannende elementen, die den goeden geest in het Gesticht bederven’, betoogde een groep psychiaters in 1905. Zij pleitten voor speciale staatsinrichtingen voor alcoholisten, en een eigen dwangwet voor de verslavingszorg, om de behandeling van zorgmijdende drankzuchtigen mogelijk te maken. Maar deze wet kwam er niet – de Nederlandse overheid was tegen en ook een deel van de psychiaters. Iedereen zou het recht hebben om zichzelf dood te drinken.
Gemma Blok is als docent moderne Nederlandse geschiedenis verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Haar specialisatieterrein is de geschiedenis van de ggz en de verslavingszorg. Van haar hand verschenen onder meer Baas in eigen brein. Antipsychiatrie in Nederland, 1965-1985 (Amsterdam 2004) en Gender en gekte. Dertigste Jaarboek voor Vrouwengeschiedenis (Amsterdam 2010). Momenteel bereidt zij de publicatie voor van Ziek of zwak. Een geschiedenis van de Nederlandse verslavingszorg.
doel Deze lezing gaat nader in op deze discussie over een aparte dwangwet voor de verslavingszorg en op de verdere rol die psychiaters speelden in de pioniersfase van de Nederlandse verslavingszorg (1890-1940). Wat was hun bijdrage aan de oprichting van nieuwe sanatoria voor drankzuchtigen en consultatiebureaus voor alcoholisme? In hoeverre waren ze betrokken bij de behandeling van drankzuchtigen? Wat waren de ideeën van psychiaters over de aard van alcoholisme en het verband tussen psychiatrische problemen en verslavingen?