In dit artikel wordt op basis van historische literatuur een beeld geschetst van de positie van de psychiater in het Nederlandse strafrecht rond de eeuwwisseling (1890-1910). Aan de hand van ontwikkelingen in het strafrechtelijk denken over psychisch gestoorde delinquenten wordt de visie op de taak van de psychiater met betrekking tot voorlichting en behandeling beschreven.

Daarna wordt ingegaan op de problemen die psychiaters op het vlak van met name `strafrechtelijke' diagnostiek ondervonden. Leidraad bij deze beschrijving zijn de psychiatrische opvattingen over de mate waarin de psychiatrische diagnostiek toegesneden moet zijn op haar strafrechtelijke functie. Deze opvattingen worden geïllustreerd met de visies van enkele vooraanstaande psychiaters op de diagnose `insania moralis'.