'Ken uzelf' zag Oedipus boven het orakel in Delphi gebeiteld. De raadselachtige abstractheid van deze aanbeveling trotseerde de eeuwen. Bij een psychose, wat net een verlies van inzicht vooronderstelt, roept deze raadgeving echter een spanningsveld op dat bij bestudering snel kan leiden tot conceptuele verzanding of steriele operationalisatie. Het boek tracht deze valkuilen te vermijden door inzicht in psychose vanuit verschillende ooghoeken te benaderen - een modern idee. In het eerste deel worden fenomenologische en psychologische aspecten van inzicht bij psychose belicht. Het eerste hoofdstuk zet ambitieus aan: gaat het om willen of kunnen inzien van de psychose? Over een defensief ontkennen, een ontvluchten van de psychopathologische realiteit of over een deficit, een frontale stoornis die reflectie over de psychotische belevingen onmogelijk maakt? Deze dichotomie wordt voorspelbaar opgelost. Bij persisterend, ernstig tekort aan inzicht is er sprake van anosognosie voor schizofrenie, een frontaal probleem. Indien herstel van het gebrek aan inzicht mogelijk is, mag er psychodynamisch gedacht worden. Een historisch overzicht en een linguïstische analyse van het concept 'inzicht' leiden vervolgens tot gelijklopende conclusies. Inzicht is een abstract en moeilijk te definiëren begrip waarvan invulling samenhangt met het heersende mensbeeld en de context waarin de term gebruikt wordt. In de volgende hoofdstukken wordt een cognitief model aangereikt dat een ampele poging doet 'cognitief inzicht' te definiëren: het vermogen 'in' de eigen stream of consciousness 'te kijken', afstand te nemen van specifieke disfunctionele cognities en verscheidene technieken toe te passen om deze te evalueren en te corrigeren. David pleit voor een pragmatisch compromis: een niveau van inzicht dat voldoende is om de behoefte aan medicatie te erkennen, maar niet leidt tot een voortdurend stilstaan bij de ernst van de ziekte. In het tweede deel wordt de neuropsychologie van inzicht bekeken. Eerst worden in een neuropsychologische traditie diverse stoornissen van inzicht onderzocht en verbonden met breinlaesies. Parallellen met schizofrenie worden dan op fenomenologisch en cerebraal niveau getrokken. De volgende hoofdstukken zijn minder gestoffeerd: door de afwezigheid van functionele beeldvorming over inzicht bij schizofrenie is het wachten op resultaten van veel, beloftevol onderzoek. Het overzicht van neuropsychologisch testonderzoek moet door de magere resultaten vooral stilstaan bij de methodologische problemen die dit type onderzoek bij een dergelijke psychiatrische populatie kent. Het derde deel over socio-culturele aspecten van inzicht opent met een prachtig hoofdstuk waaruit deze mooie zinsnede: 'Far from being a window into the self, insight is a half-silvered mirror held up between self and other.' De factor cultuur wordt besproken, waarbij het verwerpen van een medisch verklaringsmodel door de patiënt niet gelijk wordt gesteld met een tekort aan inzicht. Daarbij wordt de behoefte aan medicatie trouwens niet betwist. De stigmatisering en de gebrekkige zingeving van een biomedisch model worden daarentegen wel ter discussie gesteld. Ook de hoofdstukken over de verwestersing van het Japanse psychiatrische model en vooral die over de rol van inzicht bij het overwegen van een gedwongen behandeling zijn origineel en goed geschreven. In het laatste deel worden de klinische en persoonlijke implicaties van gebrek aan inzicht samengevat. Uit vijf hoofdstukken mogen we voorzichtig besluiten dat gebrekkig inzicht bij psychose leidt tot gebrekkige therapietrouw, waarbij een meer directieve behandeling vaak noodzakelijk is. Verder bemoeilijkt het de integratie in het arbeidscircuit. Het hoofdstuk dat geschreven is door een ervaringsdeskundige beschrijft op gevatte wijze hoe de 'chronisch normale' mensen met hun steeds veranderende ziekteconcepten het hele begrip ziekte-inzicht ondergraven. Dit is een zeer goed boek waarin de minst interessante hoofdstukken het kortst zijn. Dat zegt genoeg. Een boek voor eenieder die professioneel met schizofrenie bezig is en zich, Oedipus indachtig, niet de ogen uitsteekt voor een caleidoscopisch en complex verhaal over inzicht en zijn gevolgen.

 

J. Van Hecke