Psychotherapie is een vakgebied waar bij uitstek het spanningsveld tussen theorie en praktijk zich doet gelden. Immers, elk psychotherapeutisch proces laat zich beschouwen in termen van de 'vertaling' van theoretische principes naar praktische handelingen en vice versa. The presence of the therapist. Treating childhood trauma is een psychoanalytische beschouwing over de rol en de houding van de therapeut. De kinder- en jeugdpsychotherapeute Lanyado beargumenteert in haar boek het belang van de 'aanwezigheid' (presence) van de psychotherapeut voor het therapeutisch proces. Het spanningsveld waar zij bij stil blijft staan, betreft die praktijksituaties waarbij de therapeut bewust, ten behoeve van veranderingsprocessen, de traditioneel analytische abstinerende grondhouding inwisselt voor een meer persoonlijke 'aanwezigheid'. Als belangrijkste praktijkvoorbeelden beschrijft Lanyado getraumatiseerde kinderen en jeugdigen wier psychotherapeutisch proces doorgaans gekenmerkt wordt door intens doorleefde (tegen)overdrachtsfenomenen en onvoorspelbare uitbarstingen van destructief gedrag. The presence of the therapist bestaat uit acht hoofdstukken, waarin acht eigen casussen uitvoerig beschreven worden. Het gaat in alle gevallen om ernstig getraumatiseerde kinderen bij wie de therapeute zich min of meer gedwongen voelde 'ongebruikelijke' interventies te verrichten; interventies waarbij zij zich meer dan gebruikelijk als persoon bloot had moeten geven. Uitgangspunt van het boek zijn de helder beschreven praktijkvoorbeelden; in tweede instantie gaat Lanyado op zoek naar theoretische kaders om de door haar toegepaste (onanalytische) therapeutische interventies te rechtvaardigen. Het is moeilijk om de theoretische argumenten die Lanyado naar voren brengt, in enkele zinnen weer te geven. Haar ideeen zijn divers, brokkelig en onsamenhangend. Zo worden weliswaar het ontwikkelingskader (Stern) en het neurowetenschappelijke kader (Schore) vaker aangehaald, maar niet verder uitgewerkt, zodat de relatie tussen theorie en praktijk onduidelijk blijft. Bovendien verliest de lezer soms de rode draad van het boek. Ook thematisch maakt The presence of the therapist een rommelige indruk. Het inhoudelijk brokkelige karakter van het boek wordt waarschijnlijk verder versterkt door het feit dat de meeste hoofdstukken bewerkingen zijn van eerdere artikelen en lezingen, waarvan de eerste al in 1985 is verschenen. Het lezen van dit boek heeft gemengde gevoelens bij mij opgeroepen. Over het boek in zijn geheel overheerst irritatie door de gebrekkige theorievorming. Per hoofdstuk heb ik genoten van de aparte gevalsbeschrijvingen en van de thema's over adoptie, waar Lanyado met veel compassie over schrijft. Jammer dat niet meer is geïnvesteerd in het uitwerken van ideeën, vooral in de afstemming tussen het spanningsveld tussen theorie en praktijk.

 

M. Wiznitzer