Dit boek is een bundel met psychoanalytische artikelen over herhaling, een begrip dat Freud in zijn Jenseits des Lustprinzips (1920) in verband bracht met de doodsdrift. Alleen in het hoofdstuk van Vermote wordt hieraan gerefereerd. De andere auteurs vertellen zeer uiteenlopende verhalen die zich uitstrekken van casuïstiek tot culturele beschouwingen.

Om met het laatste te beginnen: Devisch heeft met barok taalgebruik een fascinerend en prikkelend stuk geschreven over mimesis en herhaling in zowel oude als moderne culturen, al dan niet westers. Ik zal zijn tekst zeker nog eens herlezen, omdat het voor mij geen dagelijkse kost is en omdat er zaken aan de orde komen die tot nadenken aanzetten over de ontwikkelingen in onze westerse cultuur. Het artikel van Nicolaï, Tegen het vergeten, heeft een vluchtig en schetsmatig karakter. De auteur laat niet na wat modieuze verwijzingen te geven naar neurofysiologische wetenswaardigheden in relatie tot onbewuste processen, die mij tautologisch voorkomen. Het eerste artikel van Vermote is degelijk en terzake kundig en fungeert als een goede inleiding.

De mooiste artikelen zijn toch de teksten waarin de praktijk centraal staat. De pracht van de overdracht van Van Dam is wat schools omdat het voortdurend uitlegt wat er in de overdracht nu wel en niet wordt herhaald. Van de Burg-van Walsum is er in Herhaling en de wens zelf te veranderen in geslaagd een mooie beschrijving te geven van een therapeutisch proces. Zij heeft in haar vloeiend betoog terloops theoretische noties geweven. Alleen al om dit artikel is het de moeite waard om De ezel en de steen aan te schaffen.

J.A.M. de Kroon