achtergrond  Dopamineblokkerende stoffen (vaak antipsychotica) zijn effectief in de behandeling van meerdere somatische en psychiatrische stoornissen. Zij veroorzaken echter regelmatig acute bewegingsstoornissen die zowel fysieke als sociale last kunnen geven.
doel  Van acute dystonie, acathisie en parkinsonisme worden vanuit casuïstiek besproken: klinisch beeld, epidemiologie, differentiële diagnostiek, preventie en behandeling.
methode  Literatuuronderzoek via Medline, Psychlit, Sumsearch, en de Cochrane Library met onder meer de verschillende bewegingsstoornissen als zoektermen.
resultaten  Acute bewegingsstoornissen worden vooral veroorzaakt door antipsychotica, anti-emetica en antidepressiva. Acute dystonie ontstaat binnen vier dagen na het starten of substantieel verhogen van de veroorzakende stof. Jonge leeftijd, mannelijk geslacht en cocaïnegebruik zijn de belangrijkste risicofactoren. Anticholinergica laten de dystonie snel verdwijnen. Acathisie ontstaat meestal in de eerste dagen tot weken na het starten van het veroorzakende middel en is dosisgebonden. Verlaging van de dosering is de meest effectieve behandeling. Parkinsonisme ontstaat binnen dagen tot weken en is dosisafhankelijk. Oudere leeftijd is een risicofactor. Behandeling door het toevoegen van anticholinergica en/of het verlagen van de dosering is vaak effectief. Het plotseling staken van de antipsychotica kan na een paar dagen onttrekkingsdyskinesieën geven die meestal binnen enkele dagen tot weken weer verdwijnen. Uit de gerandomiseerde gecontroleerde trials blijkt dat de atypische antipsychotica clozapine, risperidon, olanzapine, en quetiapine minder extrapiramidale bijwerkingen geven. Gedetailleerde informatie over de interpretatie van deze trials werd in een eerder artikel beschreven.
conclusie  Acute extrapiramidale bijwerkingen door medicijnen komen frequent voor en herkenning is van groot belang, gezien de goede preventieve mogelijkheden en behandelbaarheid.