Dit prachtboek is enthousiast ontvangen in het American Journal of Psychiatry (juni 2015): ‘a wonderful blend of theory and techniques offering clinical examples and high-quality useful videos. [...] a treasure of wisdom immensely useful to all those who are interested in treating patients with severe personality disorders.’ Het is het zesde boek in de gestage stroom die de New Yorkse groep rond Otto Kernberg sinds 2000 heeft gepubliceerd over transference-focused psychotherapie (tfp).

tfp is een intensieve (2 x per week) ambulante psychodynamische psychotherapie gericht op patiënten met een borderlinepersoonlijkheidsorganisatie (bpo). Deze ernstige persoonlijkheidsstoornis – met verstoorde interpersoonlijke relaties, affectdisregulatie, heftige (zelf-)destructiviteit, middelengebruik, etc. – wordt in tfp namelijk begrepen vanuit de persoonlijkheidsdynamiek. Het gaat om mensen van wie de identiteit en het zelfgevoel fluctueren tussen ‘helemaal goed’, ‘top’ en ‘totaal slecht’, ‘bagger’. Zo zien zij zichzelf én anderen. Zij gebruiken splijting en loochening als afweer om hun innerlijk leven enigszins kloppend te houden en hoewel hun realiteitstoetsing overwegend intact is, kunnen zij onder stress anderen behoorlijk vertekend waarnemen. Ze zwalken heen en weer tussen toenadering zoeken en afstand bewaren.

tfp berust op de toepassing van objectrelationeel denken, zoals geformuleerd door onder anderen Melanie Klein, Fairbairn, Margaret Mahler en niet te vergeten Otto Kernberg. Deze nieuwe Clinical guide presenteert dit denken op een toegankelijke manier. Er wordt aandacht besteed aan de vaststelling van de innerlijke structuur door middel van het Structurele Interview. Nieuw is hierbij de analyse van het interview van Kernberg op de Symfora tapes (bij Symfora in Amersfoort opgenomen dvd-serie waarin toonaangevende clinici een gesprek voerden met dezelfde patiënt onder het motto ‘master clinicians at work’).

In Nederland maakt tfp deel uit van de Multidisciplinaire richtlijn persoonlijkheidsstoornissen, als één van de big four psychotherapieën voor de persoonlijkheidsstoornissen. Twee rct’s tonen de werkzaamheid aan, niet alleen op symptoomniveau, maar ook op structureel niveau: de veiligheid van de gehechtheidsstijl, het reflectief functioneren, verbetert met een jaar tfp en daarmee verbetert het effectief functioneren in werk en relaties.

De Clinical guide biedt een prima introductie op de theorie, de empirische evidentie en de toepassing van tfp. De verschillende stadia in een behandeling komen voorbij – zoals de beginfase met het testen van de grenzen, de zelfdestructiviteit, het ‘dealen’ met de overweldigende affectstormen en het identificeren van de objectrelationele ‘dyades’ die werkzaam zijn in de interactie (de overdracht-tegenoverdrachtconstellatie).

In de middenfase treedt een verdieping op in het begrijpen van zichzelf zoals zichtbaar wordt in de interactie; gevoelens en ambivalenties kunnen beter verdragen worden en patiënten beginnen te dromen en te fantaseren; ze krijgen met andere woorden een innerlijk leven: de leegte en het ageren stoppen.

Het klinisch handelen wordt rijkelijk geïllustreerd met casuïstiek en video’s. Kenners hadden wellicht meer verwacht van deze - deels bekende - video’s, maar als introductie zijn ze geslaagd.

Een goed leerboek voor beginner én gevorderde dat snel zijn weg zal vinden naar de opleidingen.

N. Draijer