Op het moment dat ik dit boek lees, onderhandelen de Verenigde Naties (vn) over een voorstel van 17 ‘sustainable development goals’ voor de volgende 15 jaar. Het zijn zeer ambitieuze doelstellingen, zoals einde van de armoede, verminderen van de maatschappelijke ongelijkheid binnen en tussen landen, einde van hongersnood. Opvallend, bij de 17 zitten nergens doelstellingen die rechtstreeks verwijzen naar gezondheidszorg, maar alle aangehaalde terreinen liggen ten grondslag aan gezondheidsproblemen. Het zijn deze ‘oorzaken van de oorzaken’ die in het voorliggend boek uitvoerig worden bekeken.

Twee aspecten maken dit boek lofwaardig. Allereerst plaatsen de auteurs de verschillende sociale determinanten die een rol spelen bij het ontstaan en onderhouden van psychiatrische aandoeningen helder op de voorgrond. Per hoofdstuk wordt er een duidelijk beeld geschetst van in totaal negen sociale gebieden en hun effect op de geestelijke gezondheidszorg. Dit kan gaan van vroegkinderlijke negatieve levenservaringen, armoede en economische ongelijkheid, werkloosheid tot discriminatie en problemen met wonen. De auteurs zijn zich ervan bewust dat de verschillende dimensies vaak samengaan en dat het opsplitsen enigszins kunstmatig is, maar dit bevordert de helderheid en biedt een kader voor het bijeenbrengen van de wetenschappelijke stand van zaken.

In het hele boek pleiten de auteurs uitdrukkelijk voor een public healthbenadering van de geestelijke gezondheid. Zij hanteren de visie dat, daar waar de huidige (neurobiologische en psychotherapeutische) benaderingen momenteel een beperkte effectiviteit hebben en weinig groeimarge doen vermoeden, er veel winst te boeken valt door het aanpakken van deze onderliggende sociale factoren. Ze sluiten hierbij sterk aan bij een evolutie binnen de geneeskunde naar een toenemende aandacht voor preventie.

Dit is meteen het tweede sterke punt. De auteurs klinken zeer enthousiast en sporen psychiaters aan tot actie. Ze zien het als een belangrijke opdracht voor psychiaters om, naast hun direct patiëntgebonden activiteiten, zich maatschappelijk in te zetten en bij te dragen aan het ver­beteren van sociale situaties die een voedingsbodem zijn van psy­chiatrische problemen.

Het is duidelijk dat dit boek geschreven is door jonge psychiaters die een actiegroep vormen en vooral oproepen tot actie eerder dan een wetenschappelijk werk over public health te ambiëren. Dit is meteen het eerste nadeel van dit boek, het blijft soms iets te oppervlakkig. Een tweede nadeel is dat het zich toespitst op de specifieke context van de VS (wetgeving, sociale regelingen, etc.). Deze nadelen wegen echter niet op tegen het belang van dit boek. Het onderstreept dat we als psychiater (veel) meer aandacht moeten geven aan sociale componenten. Momenteel komt dit maar erg beperkt aan de orde in de opleiding en, in schril contrast met het belang van deze factoren op de (geestelijke) gezondheid, is er bijvoorbeeld in Vlaanderen binnen de meeste medische faculteiten geen vaste plek voor het vakgebied public mental health. Jammer, want dat is hoog nodig!

G. Dom