Empathie is een bijzonder populair begrip. Politici, managers en journalisten lijken er veel mee te kunnen en hersenonderzoekers, psychologen en biologen leveren ondersteunende data. Een tijd voor empathie (De Waal 2009) was dan ook de titel van een van de bestsellers op dit gebied.

Is er nog ruimte voor een nieuw boek als Empathie, het geheime wapen van psychiaters en psychotherapeuten? Jazeker, want juist het vak waar de empathie al ver voor de huidige hype centraal stond, liet tot nu toe relatief weinig van zich horen.

In een aantal prachtige hoofdstukken leggen verschillende auteurs uit wat empathie is en wat de cognitieve en affectieve aspecten zijn. Het inzicht van de lezer wordt verbreed met begrippen zoals ‘resonante empathie’ (meegaan in het affect van de ander) of ‘self-experiental empathie’ (begrijpen van de ander vanuit de eigen ervaring).

Voor de psychotherapeutische praktijk is van belang onderscheid te maken tussen de persoonsempathie, het inleven in de ander vanuit begrip voor de individuele levensgeschiedenis, en de procesempathie, het beleven van de interpersoonlijke verbondenheid waardoor accurate affectieve afstemming mogelijk wordt. Empathie is ook een vermogen dat zich ontwikkelt vanaf de vroege jeugd. Dit kunnen we het beste begrijpen vanuit een psychodynamisch perspectief, zoals helder uiteengezet.

Interessant zijn de uiteenzettingen over empathie in verschillende settingen zoals forensische psychiatrie, zorg voor verstandelijk gehandicapten, systeemtherapie en cognitieve gedragstherapie. Anders dan in de psychodynamische en cliëntgerichte benadering is empathie dan minder vanzelfsprekend theoretisch verankerd en/of in praktijk te brengen. Tegelijkertijd is in al deze settingen het voorwaardelijk belang van empathie (inmiddels) onomstreden. Empathie is ook een vermogen dat bij patiënten verstoord kan zijn. Niet alleen bij persoonlijkheidsstoornissen en autisme, maar ook (tijdelijk) bij aandoeningen zoals depressie. Terecht gaan de schrijvers daar op in.

De vraag of empathie te leren is, beantwoorden de redacteuren bevestigend met hun ‘basiscurriculum empathie’. Hoewel dit deel inspirerende voorbeelden geeft, hadden zij dit, zeker omdat ze het een curriculum noemen, wat gestructureerde mogen opzetten.

Een ander klein kritiekpunt is de neurobiologie. Gezien de spectaculaire vorderingen op dit gebied, zoals de spiegelneuronen, is het misschien begrijpelijk dat de auteurs er niet om heen kunnen, maar dit deel overstijgt niet wat er al op Wikipedia te vinden is.

Al met al is het een tijdig verschenen boek. Het is goed geschreven met gedifferentieerde en verdiepende inzichten. Met dit boek helpen de redacteuren ons om de empathie zoals die zich manifesteert in elke therapeutische relatie beter te begrijpen en geven handvatten voor de praktijk. Ik zou iedere psychiater en psychotherapeut daarom willen aanraden het tot zich te nemen.

• Waal F de. Een tijd voor empathie. Wat de natuur ons leert over een betere samenleving. Amsterdam: Contact; 2009.

  Diagnosis Uitgevers,

  Amersfoort 2015

  256 pagina’s,

  isbn 978-94-919-6903-4,

  € 32,-

R. Van