Deze bundeling van artikelen van Ruard Ganzevoort verlicht duistere zaken over religie, trauma en geweld. Vooral de levensverhalen van slachtoffers ter illustratie van de theorie bieden een verhelderend perspectief. Religie biedt, soms een tragisch, houvast in de persoonlijke ontwikkeling van een mens. In deze bundel ontbreekt aandacht voor de natuurlijke veerkracht van mensen; de meeste mensen kunnen zich goed aanpassen na schokkende gebeurtenissen (zie Bonanno e.a. 2011).

In het eerste artikel benadrukt Ganzevoort traumatisering als fundamentale barst in de levensloop. Traumatisering wordt daarin omschreven als een fundamentele aantasting van het systeem en belemmert een narratieve identiteit. Fundamentele aannames zoals vertrouwen in de wereld, een zinvol bestaan en zelfwaardering worden tenietgedaan door trauma. Het verhaal van Dennis illustreert deze fundamentele barst in de levensloop door zijn worsteling met zichzelf als gevolg van seksueel misbruik.

Er is aandacht voor tragiek en kwaadaardigheid in het tweede artikel van deze bundel. De casus van Karen illustreert deze begrippen in relatie tot religieuze coping. Haar verhaal gaat over het overwinnen van slachtofferschap als gevolg van emotionele verwaarlozing. Een onderbelicht onderwerp met verstrekkende gevolgen voor de vorming van identiteit.

Het derde artikel is een pleidooi voor seksespecifieke hulpverlening aan mannen die kampen met de gevolgen van seksueel misbruik en gaat in op beeldende werkvormen. Thema’s als macht en isolement worden creatief of via beweging uitgebeeld en dragen bij aan het proces van zingeving.

Het kernartikel van de bundel over geweld, trauma en religie valt tegen na de eerdere artikelen. Veel psychologische theorieën passeren de revue, maar worden onvoldoende uitgewerkt. Er is teveel een opsomming van relevante studies zonder richting. Ook het girardiaans perspectief werkt niet verhelderend om de relatie tussen geweld, trauma en religie toe te lichten. Een verhaal uit de praktijk had dat beter gekund.

De titel van het laatste artikel, ‘als de grondslagen vernield zijn’, biedt een boeiende blik op trauma en pastoraat. De worsteling van slachtoffers en hun behoefte aan erkenning voor het kwaad door God wordt helder uiteengezet. Er worden handvatten geboden voor pastorale zorg met aandacht voor zelfzorg.

De praktijk van de theologie komt dichterbij door deze bundel. De ontkerkelijking in Nederland vraagt om meer zicht op de rol van religie bij mensen en in het omgaan met trauma in de levensloop. Na het lezen van deze bundel ben ik wel benieuwd naar deze nieuwe vormen van geloof in het omgaan met trauma of geweld.

• Bonanno GA, Westphal M, AD Mancini AD. Resilience to loss and potential trauma. Annu Rev Clin Psychol 2011; 7: 511-35.

M. Schok