Regelmatig gebeuren er grote rampen in de wereld, van oorlog tot natuurgeweld. De westerse reflex is dan om een blik hulpverleners open te trekken, die de posttraumatische symptomen ter plekke te lijf gaan. Er zijn legio voorbeelden waarin dat gebeurt met respect voor de vraag van de plaatselijke bevolking en ecologie, maar vaak wordt geen rekening gehouden met de plaatselijke gemeenschap en de verbrokkeling van die gemeenschap door het collectieve trauma. Jack Saul, een Amerikaanse systeemtherapeut, stelt dat gebruik maken van die gemeenschap, niet alleen individualisering en medicalisering voorkomt, maar ook de gemeenschap helpt te herstellen.

Hij is hoogleraar aan de Columbia Universiteit van New York en directeur van het internationale Trauma Studies Programma en een vurig pleitbezorger van deze aanpak van collectief trauma. In zijn boek geeft hij daarvan sprekende voorbeelden. Hij werkt met wie zich aandient en in het geval van 9/11 was hij dat zelf, als bewoner van Lower Manhattan die samen met andere ouders een programma opzette vanuit de school van hun kinderen. Dat programma werd overigens fiks tegengewerkt door beleidsmakers die liever de mensen met een posttraumatische stressstoornis individueel wilden laten behandelen. Wat op verzet stuitte van de bewoners die zich niet wilden laten pathologiseren. Het laatste hoofdstuk is gewijd aan de problemen van de Liberiaanse vluchtelingen in Park Hill op State Island. Daar lukt het moeizaam om de gemeenschap erbij te betrekken omdat de verschillende facties uit de burgeroorlog strijden om invloed. Opvallend is dat juist die initiatieven die door vrouwen werden opgezet – heel praktisch, gericht op voeding en zelfzorg – de meeste continuïteit kenden.

Saul vertelt levendig en met veel voorbeelden wat de stadia zijn als een gemeenschap getroffen is en hoe je gebruik maakt van de eerste behoefte elkaar op te zoeken, iets met elkaar te doen en te ondernemen. Vervolgens ontstaan onontkoombaar verschillen van meningen en splijtingen in de groep. Hij beschrijft hoe je daarmee om kan gaan. Hij benadrukt de waarde van collectieve narratieven die een plaats krijgen via theaterprogramma’s of film. Het boek is een compilatie van zijn ervaringen, waarbij hij naar mijn mening de boodschap iets te vaak doorduwt, zonder veel reflectie op wat nu wel en niet helpt op lange termijn, want onderzoek of feedback ontbreken volledig.

N.J. Nicolai