De Engelse filosoof Matthew Ratcliffe wijdt zich na zijn eerdere boeken over de fenomenologie van depressie nu aan het thema psychose. In Real hallucinations analyseert hij hallucinaties en gedachte-inserties, maar ook de rol van trauma bij het ontstaan van psychotische fenomenen.

Ratcliffe baseert zich als filosoof op getuigenissen via het Hearing Voices Network. Hij pleit voor een nauwgezette benadering van deze fenomenen op basis van wat mensen echt ervaren, eerder dan uit te gaan van categoriale omschrijvingen en kunstmatige definities. De fenomenologie van hallucinaties blijkt zeer divers, en schommelt tussen het ‘werkelijk horen’ en het ‘vervreemd’ ervaren van gedachten. Ratcliffe stelt een concept voor dat deze variatie zou kunnen verklaren: de modale structuur van intentionaliteit. Hoewel dit een ingewikkeld concept lijkt, gaat het erom dat elke bewuste ervaring gepaard gaat met een aanvoelen in welke intentionele vorm, of wat voor ervaring dit eigenlijk is. Zo ervaren wij een waargenomen stoel als waargenomen, een gefantaseerde tafel als gefantaseerd, een herinnerd moment als herinnerd.

Ratcliffe verbindt deze modale structuur vervolgens aan de ontwikkelingspsychologie en aan de sociale wereld waarin we leven. Hij toont dat psychose gepaard gaat met het vermengd geraken van deze modaliteiten en dat de grenzen tussen de verschillende ervaringsvormen kunnen vervagen.

Bijzonder lezenswaardig is het vijfde hoofdstuk, waarin hij deze vervaging aan interpersoonlijk trauma relateert. Hij verbindt angst en anticipatie met het ontstaan van vervreemding van de eigen gedachten en verbeelding. De angst en het verbroken basisvertrouwen maken dat de regulerende invloed van anderen wegvalt en de realiteitservaring van de patiënt verstoord kan raken.

De auteur wijdt ook een hoofdstuk aan het tekort in de huidige fenomenologie om de regulerende ervaring van anderen te erkennen. In het bijzonder argumenteert hij ervoor het ‘minimale zelf’, dat als verstoord wordt beschreven bij schizofrenie, als intersubjectief op te vatten. Dit heeft op haar beurt consequenties voor therapeutische benaderingen die de rol van het sociale en de interactie met anderen miskennen.

Het boek is opgebouwd uit acht hoofdstukken, inclusief introductie en conclusie. De hoofdstukken bespreken op zichzelf staande thema’s, maar maken tegelijk deel uit van een algemene argumentatie. Real hallucinations is een zeer rijk boek, dat voor clinici met interesse in filosofie en fenomenologie bijzonder boeiend kan zijn. Het filosofische niveau is hoog, maar het loont de moeite om tot een originele nieuwe kijk op trauma, psychose en de rol van de intersubjectiviteit hierbij te komen.

Z. Van Duppen, filosoof en aios psychiatrie, Leuven