toelichting Psychiatrische patiënten hebben vaak somatische comorbiditeit. Omgekeerd hebben somatisch zieke patiënten vaak psychiatrische symptomen; soms direct het gevolg van de somatische ziekte, soms als secundaire reactie op het somatisch lijden. De prognose van een patiënt met gecombineerde comorbiditeit wordt negatief beïnvloed als de somatiek of de psychiatrie niet, of onvoldoende wordt behandeld. Voor een optimale behandeling is goede samenwerking tussen de diverse medisch specialisten noodzakelijk. De vier voordrachten in de bijblijfsessie over geïntegreerde psychiatrische en somatische behandeling zullen verschillende aspecten van dit complexe probleem bespreken. De eerste voordracht zal gaan over de mogelijkheden voor dwangbehandeling bij psychiatrische patiënten met ernstige somatische problematiek. De tweede voordracht zal de relatie tussen diabetes mellitus en depressie bespreken. De derde voordracht is een illustratie van de noodzakelijke, maar soms moeizame samenwerking tussen de diverse specialisten op een medisch-psychiatrische unit in een algemeen ziekenhuis. De vierde voordracht ten slotte bespreekt de neuropsychiatrische symptomen bij de ziekte van Parkinson.