Psychoanalyse is een vak apart, waar veel vragen over gesteld worden. Het psychoanalytische model is buiten de psychologie en psychiatrie sterk vertegenwoordigd, zoals in de wijsbegeerte, letteren, godsdienstleer en kunsten. Bovendien is ook het gewone taalgebruik rijkelijk voorzien van psychoanalytische metaforen en begrippen. Daarentegen zijn psychoanalytische verenigingen meestal vrij gesloten en is de bestaande vakliteratuur vaak moeilijk te begrijpen zonder achtergrondkennis. Het boek van Frans Schalkwijk beantwoordt daarom duidelijk aan een behoefte. Het leest ontzettend vlot en vereist geen enkele voorkennis. Het merendeel van de hedendaagse thema's uit de psychoanalyse komt aan bod en Schalkwijk is als hoofdredacteur van het Tijdschrift voor Psychoanalyse goed geplaatst om die aan te brengen. Daarenboven laat hij meekijken hoe hij als psychoanalyticus aan het werk is, hoe een psychoanalytisch proces kan verlopen en wat de betekenis van het psychoanalytische kader is. Op een onbevangen manier bespreekt hij de geschiedenis van de psychoanalyse in Nederland. Hij geeft bovendien een overzicht van verschillende stromingen. De hoofdstukjes over empirisch onderzoek en de plaats van de psychoanalyse tegenover cultuur zijn helder. Schalkwijk liet zich bij bepaalde onderwerpen adviseren, maar hij is de auteur van het volledige boek. In elk hoofdstuk laat hij duidelijk zijn mening horen, waardoor het boek persoonlijk overkomt en de lezer het gevoel krijgt een gesprekspartner te hebben die zich kwetsbaar opstelt. Zeker voor een buitenstaander van de psychoanalyse, voor wie het boek bedoeld is, is dit aangenaam. Daar schuilt echter ook een nadeel in: het boek geeft zijn gezichtspunt weer en ik neem aan dat niet alle vakgenoten zich in deze spiegel helemaal zullen herkennen. Hoewel altijd begrijpelijk, worden sommige stromingen beperkt en wat anekdotisch besproken. Persoonlijk vind ik dat het onbewuste te beknopt behandeld wordt. Tevens vind ik de psychoanalytische aanpak van ernstige psychische moeilijkheden en de toegepaste psychoanalyse te weinig aan bod komen. Bij de geschiedenis van de psychoanalyse ontbreektVlaanderen volkomen, wat jammer is omdat het boek ook in de uitstalramen van de Vlaamse boekhandels prijkt. Al met al is het een uniek boek, dat in een behoefte voorziet en een open kijk biedt op wat er momenteel in de psychoanalytische wereld leeft. Het is zo geschreven dat het voor iedereen toegankelijk is zonder in een vulgariserende benadering te vervallen. Daardoor beantwoordt het aan zijn doel, namelijk de buitenstaander een zicht te geven op de hedendaagse psychoanalyse. De insteek is zo ruim dat ook insiders naargelang hun achtergrond in bepaalde delen hun gading kunnen vinden.

R. Vermote