In de ban van de tijd was het onderwerp van een studiedag waarvan in dit boekje verslag wordt gedaan. Naast de verhalen uit de klinische praktijk is het de psycholiteraire lezing van S. Leibovici die me heeft geboeid. Ze beschrijft hoe de tijd in al zijn aspecten voorkomt in de roman De Voorlezer (Schlink 1996). De fictionalisering van gebeurtenissen maakt een verdubbeling van de tijd mogelijk: naast de 'vertelde tijd' is er de 'tijd van de vertelling', waarmee duidelijk gemaakt wordt dat het literaire werk de werkelijkheid niet eenvoudig nabootst, maar een nieuwe, eigen realiteit schept. Ze legt ook uit wat het concept 'chronotoop', ontwikkeld door de Russische literatuurtheoreticus en dissident Michail Bachtin, precies inhoudt en ze illustreert dit met behulp van Schlinks roman. De chronotoop is een concept dat bedoeld is om in een bepaalde periode, genre of tekst, zowel de historische als de fictionele ruimte en tijd te analysepren en te laten zien hoe deze zich tot elkaar verhouden. Teksten zijn immers ten dele historische representaties die geconstrueerd worden binnen de dimensies van ruimte en tijd. Wat de klinische verhalen betreft, vond ik vooral het verslag (door Dorien Philipszoon) van een Mentalization Based Treatment interessant. Het is spijtig dat de bijdrage over het empirisch onderzoek naar de werkzaamheid van langdurende psychotherapie ontbreekt. Op de studiedag hebben De Jonghe en De Maat een systematisch overzicht gegeven van deze cohortonderzoeken. De resultaten zijn positief, wat betreft zowel klanttevredenheid als werkzaamheid.

M. Hebbrecht