Nooit zag ik een verzameling van gedetailleerd beschreven analyses van zeer jonge kinderen zoals in dit boek. Daarom alleen al is het de moeite waard. Omdat iedere casus door een analyticus wordt becommentarieerd, krijgen theoretische en technische problemen reliëf. Toch blijven de verschillen tussen de analytici beperkt, aangezien ze allen werken in de traditie van Anna Freud en ze allen het ontwikkelingsperspectief in de focus plaatsen. Klein krijgt nergens een plaats. Toch zou ze zich in sommige stellingen kunnen vinden.

Volgens de auteurs is bij kinderen met een ontwikkelingsinterferentie of een ernstige traumatisatie een psychoanalyse door een ervaren analyticus niet alleen nodig, maar ook de snelste, de meest effectieve en duurzame oplossing. Hiermee ontkrachten ze de stelling van Anna Freud dat alleen neurotische kinderen baat hebben bij psychoanalyse.

Het meest boeiend vond ik de strijd van de verschillende auteurs om het analytische proces te vrijwaren. De verwevenheid van lichaam en geest is bij deze kinderen groot. Interpretatief werk kan nodig zijn om de ouders uit de sessie te krijgen - bij kinderen met encoprese staat het potje letterlijk in de kamer. Een abstinente houding en respect voor de privacy van het kind zijn nodig, omdat het gaat om de analyse van intrapsychische conflicten, niet de bewerking van de interpersoonlijke conflicten met de ouders. Het kind kan zijn fantasieën niet reveleren in bijzijn van een ouder, en toch moeten de ouders een plaats krijgen in het proces.

De leeftijdsgroep die voor analyse geschikt wordt geacht evolueert, en ook de pathologie. Toch denk ik niet dat een analyse van deze zeer jonge kinderen in België ooit tot de traditie zal behoren. Het is niettemin geen verloren tijd de ontwikkelingsproblemen in deze acht casussen te bestuderen. Vaak moet ik vaststellen dat pathologie die in de adolescentie tot volle explosie komt, reeds op zeer jonge leeftijd werd gesignaleerd, maar nooit afdoende werd aangepakt.

Voldoende reden dat ieder die met kinderen werkt het boek zou moeten lezen?

L. de Rijdt