Taal: een introductie
Achtergrond In dit themanummer worden vanuit verschillende perspectieven de rollen en functies van taal in de psychiatrische
praktijk besproken. Ter inleiding bespreken wij het verschijnsel ‘taal’ als wetenschappelijk studieobject.
Doel Een beknopte introductie geven bij dit themanummer over taal.
Methode Na een terminologische inleiding en een schets van de taalwetenschap bespreken we enkele van de cognitieve processen
die mensen in staat stellen taaluitingen te produceren en te interpreteren.
Resultaten Bij zowel taalproductie als -begrip vervult het mentale lexicon, het woordenboek in ons hoofd, een centrale rol. Het
startpunt bij taalbegrip is het herkennen van elementaire vormelementen in de spraak- of gebarenstroom (fonemen).
De waarnemer moet verder bepalen hoe waargenomen woorden grammaticaal met elkaar samenhangen om zinsbetekenissen
te kunnen afleiden. In de productie van taal onderscheiden we drie opeenvolgende stappen: conceptualiseren,
formuleren en articuleren.
Conclusie Het produceren en begrijpen van woorden en zinnen berust op een complex samenspel van cognitieve processen. In
communicatie gebruiken we woorden en zinnen om bedoelingen over te dragen en deze te herkennen. Dat vereist
een nauwe samenwerking tussen gesprekspartners.
Psychiaters zijn uiteraard geïnteresseerd in het mentale leven van hun patiënten, en het taalgebruik van een patiënt is daarvoor een belangrijke bron van informatie. Of, zoals Michiel Hengeveld schrijft in zijn boek Psychiatertaal, ‘Aan de taal kunnen wij stoornissen in de vorm van het denken beoordelen.’1 Maar taal staat op meer manieren centraal in de psychiatrie. Door middel van taal vormen en onderhouden arts en patiënt hun relatie. Psychiaters gebruiken taal om patiënten te adviseren en te instrueren. Bij psychotherapie is taal het instrument waarmee ze patiënten helpen hun belemmeringen te overwinnen. Het is dus belangrijk dat een psychiater begrijpt wat taal is, hoe taal in elkaar zit en wat taal doet. In dit artikel geven we een korte schets van het menselijk taalsysteem, gebaseerd op taalwetenschappelijk en (neuro)psychologisch onderzoek.
Authors
Frank Wijnen, hoogleraar Psycholinguïstiek, Institute for
Language Sciences, Universiteit Utrecht.
Janna de Boer, taalwetenschapper en arts in opleiding tot
psychiater, UMC Utrecht, en promovenda, UMC Groningen.
Correspondentie
Prof.dr. Frank Wijnen (f.n.k.wijnen@uu.nl).
Geen strijdige belangen meegedeeld.
Het artikel werd voor publicatie geaccepteerd
op 11 februari 2023.
Citeren
Tijdschr Psychiatr. 2023;65(3):136-138