In dit multidisciplinaire handboek beogen de auteurs om heldere aanwijzingen en concreet advies te geven aan over de aanpak en de behandeling van somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten, ondersteund door recente wetenschappelijke bevindingen en aangevuld met voorbeelden uit de praktijk. Hoewel ik behoorlijk wat opmerkingen heb over de conceptualisatie en de opbouw van dit boek, vind ik dat zij deze hoofddoelstelling zeker gerealiseerd hebben. Vooral deel 3 (breed toepasbare methode en specifieke doelgroepen) en deel 4 (specifieke behandelmethode en interventies) zijn zeer interessant om te lezen. In deel 4 worden de verschillende behandelingsmethoden telkens op een heldere wijze en volgens een vaste structuur besproken: uitgangspunten, doelgroep, omschrijving, wetenschappelijke onderbouw, conclusie en samenvatting. Het zou evenwel nuttig zijn om in deel 4 een inleidend hoofdstuk als leidraad te voorzien voor de hulpverlener.

Voorafgaand aan deze twee delen over de behandelmethoden beschrijven de auteurs in deel 2 diagnostiek, monitoring en verwijzing. Dit is een kort, maar relevant hoofdstuk. Ik vond evenwel geen informatie terug over het reattributiemodel, hoewel dit toch breed toepasbaar is in de eerstelijnszorg (Jaspers 2010).

Problematisch is vooral het inleidende deel 1, dat weliswaar niet de hoofddoelstelling van het boek betreft, maar toch 75 bladzijden omvat over de onderliggende theoretische modellen.

Ten eerste is de conceptualisatie die de auteurs hanteren zeer verwarrend voor de lezer. Het begrip ‘somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten’ wordt als het ware over één kam geschoren met de groep van de somatoforme stoornissen (dsm-iv; apa 1994) en de somatisch-symptoomstoornis en verwante stoornissen (dsm-5; apa 2013), hoewel er grote onderlinge conceptuele verschillen bestaan (Dimsdale 2013) en de betreffende discussies nog steeds erg actueel zijn in de literatuur (Fink 2017).

In de dsm-5 worden onverklaarde lichamelijke klachten namelijk niet automatisch als een psychiatrische stoornis beschouwd, tenzij er disfunctionele gedachten, gevoelens en/of gedragingen zijn. De diagnose somatisch-symptoomstoornis kan bovendien ook gesteld worden bij verklaarde lichamelijke klachten. De auteurs gaan jammer genoeg niet dieper in op het (dimensionele) sleutelbegrip ‘somatisatie’, dat evenwel een belangrijk aangrijpingspunt vormt voor de psychotherapie, of het nu een verklaarde of een onverklaarde lichamelijke aandoening betreft.

Ten tweede is de opbouw van deel 1 onsamenhangend. Er worden theoretische modellen besproken, maar verderop in aparte hoofdstukken ook de in stand houdende factoren en de psychofysiologie. Bovendien is het hoofdstuk over de psychofysiologie onvolledig. Er is namelijk te weinig aandacht voor de ontregelingen van het stresssysteem en voor de hersen-darmas, ondanks het grote belang hiervan. De auteurs zouden in dit hoofdstuk ook een duidelijk onderscheid moeten maken tussen de etiologische (oorzakelijke) factoren en de pathogenese (mechanismen). Verder is de bespreking van het gevolgenmodel tamelijk oppervlakkig; dit zou eventueel verschoven kunnen worden naar deel 2, omdat dit een brug vormt naar de verdere aanpak en beleid. Tot slot is het mij qua opbouw een raadsel waarom de auteurs de organisatie van de zorg bespreken in deel 1, tussen de voorgaande hoofdstukken in.

Als besluit vind ik dat dit boek een grondig en goed onderbouwd overzicht biedt van de behandeling van de somatisch onverklaarde lichamelijke klachten. De uitgave van het boek is bovendien erg fraai, met duidelijke tabellen en figuren en geplastificeerd papier. De conceptualisatie en de opbouw in deel 1 dienen echter opnieuw bekeken te worden in een volgende druk. Het boek is bestemd voor een brede groep van hulpverleners die zich willen inwerken in de behandeling van onverklaarde lichamelijke aandoeningen en psychosomatiek: psychologen, psychotherapeuten en artsen (huisartsen, psychiaters en andere medisch specialisten), evenals verpleegkundigen, fysiotherapeuten, ergotherapeuten en psychomotorisch therapeuten. Voor een verdere verdieping of vorming in de specifieke behandelmethoden dient men evenwel meer gespecialiseerde literatuur te raadplegen.

• American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-IV). Arlington: American Psychiatric Association; 1994.
• American Psychiatric Association: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5). Arlington: American Psychiatric Association; 2013.
• Dimsdale JE, Creed F, Escobar J, Sharpe M, Wulsin L, Barsky A, Lee S, Irwin MR, Levenson J. Somatic symptom disorder: an important change in DSM. J Psychosom Res 2013; 75: 223-38.
• Fink P. Syndromes of bodily distress or functional somatic syndromes - Where are we heading. Lecture on the occasion of receiving the Alison Creed award 2017. J Psychosom Res 2017; 97: 127-30.
• Jaspers JPC. Lichamelijk onverklaarde klachten. In: Kaptein AA, Prins JB, Collette EH, Hulsman RL, red. Medische psychologie. Houten: Bohn Stafleu van Loghum; 2010 p 61-8.

  Lannoo Campus,

  Houten 2017

  487 pagina’s,

  isbn 978-94-014-3749-3,

  € 49,99

F. Van Den Eede, psychiater, Antwerpen