Er is een snel toenemende belangstelling voor het begrip herstel in de psychiatrie, als vertaling van het begrip recovery uit de Engelstalige literatuur. Het gaat daarbij niet alleen, of volgens sommigen zelfs helemaal niet, om herstel van symptomen (remissie), maar veel meer om het herstel van het functioneren (functionele remissie) en belangrijker nog, herstel van de eigen identiteit (recovery of self). Ik ben teruggegaan naar een van de bronnen van het denken en handelen over herstel, het werk van Charles Rapp uit Kansas. Dit jaar kwam de derde en flink bewerkte editie uit van zijn standaardwerk over dit onderwerp.

Rapp spreekt van een paradigm shift: de overgang van psychiatrie met de focus op tekorten van mens en omgeving, die gecorrigeerd of gerepareerd moeten worden, naar een psychiatrie die juist de sterke kanten van beide centraal stelt. In een strengths assessment wordt vastgelegd wat de krachten en talenten van een patiënt zijn, wat de individuele wensen en doelen zijn en welke hulpbronnen in de omgeving aanwezig zijn.

De krachten en doelen van de patiënt staan centraal. Dit lijkt voor de hand te liggen, maar is in de praktijk niet vanzelfsprekend bij ernstige psychiatrische aandoeningen waarbij vaak doelen als ‘medicatietrouw’ worden genoemd, van ‘defecten’ wordt gesproken, mensen het label ‘uitbehandeld’ of ‘therapieresistent’ krijgen en jaren doorbrengen op een ‘verblijfsafdeling’.

Het lezen van dit boek was voor mij een bekrachtiging en verdieping van de ontwikkeling die ik zelf heb doorgemaakt als behandelaar van ernstige psychiatrische aandoeningen. Men zou als kritiek kunnen opvoeren dat het hier meer om ideologie dan om evidence-based medicine gaat. Deze kritiek is deels waar, maar daarmee nog niet terecht. Er is zeker enige, zij het beperkte evidentie voor de effectiviteit van deze aanpak: Rapp noemt 9 studies en de literatuur is groeiende. Het is van belang dat toekomstig onderzoek ook wegen vindt om de individuele doelen van patiënten te vertalen naar onderzoeksopzet.

Een fundamenteler probleem met de kritiek dat het slechts om ideologie gaat, is de vaststelling dat veel van wat ik heb geleerd in dit vak evenmin op evidentie berustte: de professionele distantie, de eenzijdige oriëntatie op problemen en het centraal stellen van de doelen van de behandelaar. Het gaat dus om een fundamentele keuze hoe je het vak wil uitvoeren.

R. Keet