Dit prettig leesbare en leerzame boek is een bundeling van een achttal essays handelend over het thema psychoanalyse en migratie en/of vlucht. Naast psychoanalytici komen ook drie auteurs, met een antropologische, een systeemtheoretische en een psychiatrische achtergrond aan bod, ieder met zijn/haar eigen kritiek op de analytische bijdragen van het boek. Dit maakt het boek tot een levendig geheel. Het merendeel van de essays bestaat uit gevalsbeschrijvingen, aangevuld met analytische observaties en overwegingen. Migratie kan leiden tot een versterking van innerlijke splitsingstendensen, en in de bijdragen komen ook korte thema's zoals individualisering, mentaliseren en psychologiseren aan de orde. Opvallend is ook dat slechts in een tweetal essays de psychoanalyse als een westers cultuurproduct (met sterke joodse en Weense wortels) wordt gezien en de vraag aan de orde komt in hoeverre het psychoanalytisch begrijpen en invoelen toepasbaar zijn op mensen afkomstig uit een geheel andere culturele context. De nadruk in dit boek ligt sterk op migratie als iets dat problematisch is of bestaande psychische problematiek nog complexer kan maken. Jammer is dat de andere kant van migratie onderbelicht blijft: migratie als iets positiefs, als iets dat slechts weinigen gegeven is, als een verrijking, een derde individuatiefase die niet-migranten moeten missen.

M. Braakman