'Self-awareness' heeft een andere kleur dan 'zelf-bewustzijn' dat meer neigt naar 'vol zelfvertrouwen'. Een anekdote: tijdens het laatste congres van de American Psychiatric Association hielden de auteurs van dit boek een voordracht over Self-awareness and Psychiatry. De zaal werd 'gevuld' door een Portugese collega, van wie spoedig bleek dat hij de Engelse taal niet machtig was, en ondergetekende. De auteurs hadden zichtbaar moeite om deze aanslag op hun zelfvertrouwen te overwinnen. Nu het boek: is deze geringe belangstelling gerechtvaardigd? Het ligt niet aan de inzet van de redactie en de auteurs - die is hoog. In de inleiding stellen zij dat stoornissen van het bewustzijn van het zelf bij vele psychiatrische stoornissen voorkomen, door zeer diverse oorzaken, en dat het een ideaal onderwerp is om de ontmoeting tussen 'mind' en 'brain' te bestuderen. En: 'We'll pick up a thread like selfawareness […] and try to build a reliable bridge between the mind and the brain. We haven't found it yet, […]but when we do we will have embarked upon a path that will not only change the course of medicine, but the course of humanity.' Zijn dit te grote woorden? Deel 1 van het boek bespreekt de neurobiologie van self-awareness. Er is een mooi hoofdstuk over de evolutionaire aspecten en de wederzijdse beïnvloeding van neurale netwerken die betrokken zijn bij zelfbewustzijn en (sociale) omgeving. De kennis over de biologische factoren die samenhangen met bewustzijn van het zelf is indrukwekkend, maar de vertaalslag naar de verschijnselen die we bij onszelf en anderen waarnemen, wordt onvoldoende gemaakt. Ook een tikkeltje buiten de orde is een hoofdstuk over verschillende bewustzijnstoestanden waaronder die toestand die bereikt kan worden via transcendente meditatie. In deel 2 worden stoornissen in self-awareness bij verschillende psychiatrische stoornissen besproken (schizofrenie, autisme, alcoholisme, borderline persoonlijkheidstoornis, aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit en conversie). De kwaliteit van deze hoofdstukken varieert nogal. Dat er sprake is van afwijkingen in het bewustzijn van het zelf bij de besproken stoornissen wordt overtuigend neergezet. Veel auteurs gaan echter niet verder dan een opsomming van aan zelfbewustzijn gerelateerde factoren en de therapie wordt slechts aangestipt. De redacteuren hebben hun pretenties niet waargemaakt. 'Self-awareness' is een zeer belangrijk concept voor de psychiatrie. De integratie van neurobiologische kennis met verschijnselen in de kliniek moet nog overtuigender uitgewerkt worden. Dit boek geeft een eerste oriëntatie op basis van onze huidige kennis. Maar het verlangen naar een compleet overzicht waarin kliniek en basiswetenschap geïntegreerd zijn, blijft onbevredigd. Dat is weliswaar een onbescheiden verlangen, maar ik deel dat met de redactie van dit boek.

L. de Haan